Hız Sembolü ve Kategorisi
Hız sembolü, bir lastiğin yük indeksi ile belirtilen azami yükte yapabileceği maksimum hızı ifade eden bir kodlamadır. Hız sembolleri tablosunda ise harflerin belirttiği maksimum hızlar verilmiştir. Hız kategorisi ise ölçü tanımlaması içinde gösterilen, lastiğin 240 km/saat üstü hızlarda kullanılabileceğini ifade eden kodlamadır.
185 / 60 R 14 82 V
255 / 40 ZR 17 (94)
Lastikte yük indeksi hız sembolünün önemi
Tüm lastik üreticilerinin yazılı ve sözlü tavsiyelerine rağmen, piyasada; araçtaki orijinal lastikten daha düşük yük indeksli ve hız sembollü lastik kullanma eğilimi vardır. Böyle bir uygulama, araç el
kitapçıklarında da belirtildiği gibi teknik olarak uygun değildir. Piyasa, lastik yanağında belirtilen servis tanımlamalarının (yük indeksi ve hız sembollerinin) önemini kavramış değildir. Teknik kataloglarda belirtilenin aksine, birçok araç kullanıcısı; teknik olarak yaptıklarının yanlış olduğunu bilerek, ekonomik nedenlerle aracın orijinal lastiğindeki servis tanımlamalarından daha düşük lastikleri takmaktadır. Kendilerine sorulduğunda verdikleri cevap ise:
v Aracımın hızı ve orijinal lastiklerin hız sembolü “H” (210 km/saat) veya “V” (240 km/saat) olmasına rağmen, ben aracımı sadece şehir içinde ya da uzun yolda düşük hızlarda kullanıyorum, şu an benim için en ideal lastik “S” (180 km/saat) veya “T” (190 km/saat) hız sembollü olandır.
v Hem aracımı daha düşük hızda kullanacaksam neden daha fazla ücret ödeyerek orijinal lastiklerle aynı yük indeksli ve hız sembollü lastik takayım? Üstelik bunun yasal bir sakıncası da yok !
Bu durumda, lastik yanaklarında belirtilen servis tanımlamalarının önemini anlatmak ve araca en uygun lastiği vermek ve de aksi durumlarda ne gibi sakıncaların doğabileceğini açıklamak; müşteri nezdinde uzman olan, yetkili lastik satıcısının sorumluluğundadır. Lastik işi ile uğraşan herkesin lastik kullanımı, bakımı ve onarımı konularında bilgi sahibi olması gerekir. Araçta yol ile teması sağlayan tek eleman lastiktir. Lastik ölçüsü, servis tanımlamaları (yük indeksi ve hız sembolü) ve şişirme basıncı, karşılıklı etkileşim içinde olan bir bütünü temsil eder. Bütünü oluşturan bu faktörlerden herhangi birisi değiştirildiğinde, lastiğin araç altında vereceği performans olumsuz yönde etkilenir.
Orijinal lastik; araç ve lastik üreticisi firmaların ortaklaşa çalışarak, tüm koşullarda, araçtan en iyi performansı aldıkları lastiktir. Orijinal lastik; yolda mükemmel tutunma sağlayarak, aracın tasarım hızına ve yükün hareket halinde araç üzerindeki dağılımına en iyi uyum sağlayan lastiktir. Daha düşük servis tanımlamalarına sahip lastiğin kullanımı, aşağıdaki olumsuzlukları doğurur:
Araca daha düşük hız sembolüne sahip bir lastik takıldıysa, termo-mekanik baskı arttığından lastik daha fazla ısınır ve lastiğin yapısındaki karışımların bozulmasına neden olur. En tehlikelisi ise; sürücü, bu tür bozulmaların farkına varamaz ve lastiğin performansına ihtiyaç duyduğu bir tehlike anında, ölümle sonuçlanabilecek kaza ile karşı karşıya kalabilir.
175/65 R 14 82T ölçüsünde servis tanımlamalarını (82 T) incelersek;
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi ölçü ifadesinden hemen sonra gelen sayısal değer yük indeksidir. Örnekte bu değer “82” = 475 kg.’dır.
Yukarıdaki örnekte, ölçü ifadesindeki yük indeksinden hemen sonra gelen harf hız sembolüdür. Örnekte, bu harf “T” = 190 km/saat’ tir.
Eğer araca, orijinal fabrika çıkışı 175/65 R 14 82H P4000 TL takılmışsa yenileme sırasında 175/65 R 14 82T P2500 TL lastik takılmamalıdır. Çünkü, yeni takılan lastik orijinale göre 20 km/saat daha düşük hız sınırına göre dizayn edildiği için mukavemeti daha düşüktür.
Kış lastiklerinde (M+S) veya Rainforced lastiklerde hız sembolleri orijinal lastikten daha düşük olabilir. Bu durumda, lastik üzerinde belirtilen maksimum hız sembollerine uyulmalıdır. Yedek lastik özel tip olabilir (Temporary Only), bu durumda da lastik üzerindeki hız sembolü geçerlidir.
Araç lastiklerinde emniyet limitleri çok yüksektir. Ancak daha düşük yük indeksli lastik takılması durumunda, lastiğin çalışması sırasında emniyeti tehlikeye düşüren sakıncalar doğabilir. Çünkü lastikler araç altında sürekli olarak değişken yüke maruz kalır. Virajlarda, eğimli yollarda ve frenleme esnasında lastik başına gelen yük, statik durumunda gelen yükten çok daha fazladır. Dinamik yük altındaki lastik deforme olur (karkasın şekil değiştirmesi, ezilmesi) ve ısınır. Lastikte oluşan bu gerilmeler bazen emniyet sınırlarını zorlar. Araca takılan orijinal lastik bütün bu gerilmeleri rahatlıkla karşılar. Ancak daha düşük yük indeksli lastikte ise problem çıkabilir. Eğer araca, orijinal fabrika çıkışı 215/65 R15 100T TL lastik takılmışsa, yenileme sırasında 215/65 R 15 95H lastik takılmamalıdır. Bu yapılırsa, fabrika çıkışı 800 kg yük taşımaya göre dizayn edilmiş lastik takılan bir araca, 690 kg yük taşıma kapasiteli lastik takılmış ve böylece lastiğe % 16 oranında aşırı yükleme yapılmış olur.
Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı, lastik değişimlerinde, bir tavsiyede bulunmadan önce lastik yanak yazılarına muhakkak dikkat edilmelidir.
Lastikte hız kategorisinin önemi
Otomobil lastiklerinin ölçü tanımlamasında, VR (210 km/saat üstü) ve ZR (240 km/saat üstü) ile ifade edilen hız kategorileri vardır. Bunlar eski tip işaretlemelerdir.
Otomotiv sektöründeki gelişmelere paralel olarak artan araçların gücü ve dolayısıyla hızına bağlı olarak yeni lastiklerin geliştirilmesi zorunlu olmuştur. Bu lastikler önceleri en üst hız limitindeki araçların lastiklerinden daha fazla hız yapabilen araçlar için geliştirilmiş lastiklerdir. Ancak, araçların hız limiti sürekli artmış ve bu hız limitlerini simgeleyen kodlar da buna bağlı olarak ilave edilmiştir. Araçlarda en üst hız limiti 210 km/saat iken, bu hız limitini aşan bir araç geliştirildiğinde VR ifadesi koyularak 210 km/saat’ın üstünde kullanılabilecek lastikler geliştirilmiştir. Daha sonra gerek maliyet gerekse lastikten alınan performansın optimizasyonu faktörleri nedeniyle aracın yapabileceği azami hızla sınırlı lastiklerin talebi artmış ve yeni hız sembollerinde lastiklerin üretimi yapılmaya başlamıştır. Aynı durum ZR (240 km/saat üstü ) hız kategorisi için de geçerlidir.
Günümüzde yüksek performas lastikleri VR ve ZR ifadeleri ile simgelenir. Lastikte bu ifadelerin lastiğin hız kategorisini mi yoksa sadece radyal yapıyı mı belirttiği ölçü tanımlamasındaki gösterim şekline göre değişir.
a) 225/55 ZR 16 (95)
Örneğinde; ölçü tanımlaması içinde yer alan ZR, hız kategorisini temsil eder ve lastiğin 240 km/saat ve üstü hızlarda kullanılabileceğini belirtir. Parantez içinde yazılan (95) ise yük indeksini gösterir. Buradaki yük indeksiyle katalogda belirtilen, lastik başına gelen yük 240 km/saat hıza kadar geçerlidir. Lastikle bu hız aşıldığında yükün azaltılması gerekmektedir. Eğer yük indeksi yoksa, lastik üreticisi firmaya danışılmalıdır.
b) 225/55 ZR 16 95W
Örneğinde ise yük indeksi ve hız sembolü açık olarak verilmiştir. Bu lastikte 270 km/saat maksimum hız sınırlaması vardır. Burada ZR ifadesi sadece lastik gövdesinin (karkas) yapısını (Radyal) belirtir.
225/55 ZR 16 95W 225/55 R 16 95V
Ölçü tanımlamasında ise, hız sembolü hariç herşey (kesit genişliği, seri, yapı, jant çapı ve yük indeksi) aynıdır.
Bu durumda, orijinal lastiği 225/55 ZR 16 95W olan bir araca yenilemede 225/55 R 16 95V servis tanımlamalı bir lastik takılamaz. “W” 270 km/saat, “V” 240 km/saat.
Lastik yenilerken, orijinal lastiğin servis tanımlamalarına sadık kalınmalıdır. Eğer lastiğin orijinalliği konusunda bir şüphe varsa; araç el
kitapçığına bakılmalı, araç üreticisi firmaya ya da lastik üreticisi firmaya danışılmalıdır. Piyasada değiştirme safhasında veya eşdeğer lastik kullanımında, “V” ve “VR” işaretli lastikler mutlaka aynı ölçü ve “W” veya “ZR” hız sembollü lastiklerle yenilenmelidir. Tersi durumda, sözü edilenden daha düşük karakteristiğe sahip lastik ile kesinlikle değiştirilmemelidir.“VR” hız sembollü lastik takılı araç, eğer onaylanmış azami hızı 240 km/saat’I aşmıyorsa “V” hız sembollü lastik takılabilir; daha yüksek hıza sahip bir araç ise W veya ZR sembollü lastik takılmalıdır. “ZR” sembollü lastik takılmış otomobilin onaylanmış (homologe edilmiş) hızı eğer 270 km/saat’i aşmıyorsa “W” hız sembollü lastik takılabilir. Bununla beraber, 235/50 ZR 16 95 W ölçüsünde olduğu gibi, lastik değişiminde ZR hız kategorisine veya W hız sembolüne sahip lastikler takılabilir.
DOT Açılımı ve Lastiğin Üretim Tarihi
DOT XJ J3 XJJX 0103 ifadesinde
DOT A.B.D. ve Kanada onay sembolü
XJ Üretici firma ve üretildiği fabrika kodu
J3 Lastik ölçüsünü belirten kod
XJJX Lastik tipini belirten kod
0103 Üretim tarihini (2003'in 01. Haftasını) göstermektedir.
Jant Bilgileri ve Özellikleri
Araçlarda lastik ve jant ayrılmaz iki üründür. Lastiklerin çalışması esnasındaki kuvvetler jantlara da aynı oranda etki yapar, keza lastik ve jant tek bir parça gibi hareket eder. Lastik ile jant kesinlikle birbirine uyumlu olmalıdır. Ölçülendirme lastiğin janta veya tekerlek olarak araca takılması durumunda yapılır.
Tubeless radyal otomobil lastikleri, hızlı, keskin viraj alma sırasında oluşan yan kuvvet sonucu veya düşük şişirme basıncı ile kullanım sırasında lastik topuğunun yuvasından kayarak jant kanalına düşmemesi için tubeless setine sahip “Tubeless Jant”lara takıllırlar.
Jant Yazı ve İşaretlemeleri
Jantın üzerinde kullanıcıyı bilgilendirici ve uyarıcı bazı bilgiler vardır;
“5½ J X 14 CH 36 0203 70259” örneğinde:
5½ Kesit genişliği (inç)
J Jant damak (flanş) profili
14 Jant çapı (inç)
X Tek parçalı (monoblok, tubeless) jant
CH Janttaki "tubeless seti" tipi
36 Jant off-seti (mm)
0203 Jantın üretim tarihi (ay-yıl)
70259 Jantın seri numarası
Jant TipleriPirelli otomobil lastiklerinin (bazı desenlerde) hem “tube-type” hemde “tubeless” tipi mevcuttur. Ancak günümüzde hemen hemen tüm otomobil lastikleri tubeless olarak üretilmektedir. Emniyet açısından bu önemli bir ihtiyaç olmuştur. Tubeless lastikler mutlaka özel topuk yuvası ve setleri olan jantlara takılmalıdır.
Böylelikle yüksek hızda yanlardan gelen büyük güç altında veya düşük havalı kullanımda lastiğin topuğunun janta oturan bölümünün yerinden oynaması önlenmiş olur. Bu tip jantların tiplerine göre şekilde gösterildiği gibi doğru yönden takılıp sökülmesi gerekir
Lastik Takma ve Sökme İşlemleri
Yukarı ^
TAKMA İŞLEMİ (MONTAJ): Lastik topukları ve jantın her iki damağına, kaydırıcı (bu işlem için özel olarak üretilmiş solüsyon), fırça ile sürülmelidir. Lastik şişirme işlemi supap iğnesi takılı olarak yapılmalıdır. Azami şişirme basıncı 51 PSI (3.5 Bar) kuralına dikkat edilmelidir.
Eğer lastik topuğunun jant damağına tam olarak oturmadığı görülüyorsa, lastik havası tamamen boşaltılmalı, kaydırıcı olarak sulandırılmış sabun tekrar sürülmeli ve lastik daha önceki konumuna göre jant üzerinde döndürülerek iğne takılı olarak şişirme tekrarlanmalıdır.
SÖKME İŞLEMİ (DEMONTAJ):Topuk düşürme işlemine muhakkak jantın supabının takılı olduğu yerden başlanmalıdır. Supap bölgesinden yapılacak topuk düşürme işlemi jantın her iki tarafı için de geçerlidir. Aynı zamanda, jant üzerinde üreticisi tarafından herhangi bir bilgi verilmiş ise buna uyulması gerekir.
Bu tavsiyelere uyulmadığı taktirde, lastik topuğunda tamiri mümkün olmayan hasarlar meydana gelebilir. Topuğu hasar görmüş bir lastiğin kullanılması ise çok tehlikelidir.
Uygun bir takma-sökmede, jant özelliklerinin bilinmesi zorunluluktur
ALINTIDIR:
sallioglu03.sitemynet.com